Światło słoneczne a układ opornościowy #buduję odporność od lata!

Co na odporność? Słońce! Wydłużony czas i zwiększona intensywność promieniowania słonecznego to jeden z ważniejszych czynników, który sprawia, że lato to czas szczególnie sprzyjający trosce o dobrą kondycję układu odpornościowego. Wzmacnianie odporności kiedy dopadnie nas już pierwsza jesienna infekcja, to zdecydowanie trochę spóźnione działanie (choć na to oczywiście nigdy nie jest za późno!). Optymalna strategia zakłada jednak maksymalne wykorzystanie sprzyjających warunków zewnętrznych, w tym obecności słońca, tak by w sezon “grypowy” wejść z wystarczająco silnym układem immunologicznym.  

Synteza witaminy D3

Światło słoneczne, a konkretnie promieniowanie UVB jest konieczne, aby w naszej skórze doszło do syntezy witaminy D3. Witamina D3, którą można zaliczyć też do hormonów, ma bardzo istotny wpływ na funkcjonowanie układu odpornościowego na wielu poziomach. Wspiera prawidłowe działanie obronnych śluzówek, bierze udział w produkcji ważnych białek odpornościowych i dojrzewaniu komórek immunologicznych. Przyczynia się do aktywacji limfocytów T i optymalnego działania komórek dendrytycznych.

Wykazano, że niedobory witaminy D mogą są związane ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia niektórych nowotworów i chorób autoimmunologicznych. Warto zdawać sobie sprawę, że u niektórych osób (np. seniorów), skórna synteza witaminy D3 może być niewystarczająca, co wiąże się z koniecznością jej suplementacji nawet latem. Z drugiej strony należy pamiętać o szkodliwych skutkach nadmiernej ekspozycji na promieniowanie UVB i stosować odpowiednio dobraną ochronę.

Światło słoneczne a rytmy biologiczne

Organizm człowieka jest “zaprogramowany” tak, by działać w określonych rytmach, a głównym czynnikiem, który je reguluje, zarówno na poziomie poziomie dobowym jak i rocznym, jest dostępność i jakość światła słonecznego. No dobrze, ale jaki to ma związek z układem odpornościowym? Bardzo duży! I jak to bywa z ludzką fizjologią – wielowymiarowy.

Melatonina i jej znaczenie dla układu odpornościowego

Przede wszystkim, rytmy dobowe są “sterowane” odpowiednimi hormonami, których aktywność jest regulowana przez pobudzenie odpowiednich receptorów, np. poprzez światło. Jednym z ważniejszych graczy jest tu melatonina. W prawidłowych warunkach, jest ona wydzielana w naszym organizmie w godzinach wieczornych, kiedy zaczyna zapadać zmrok. Melatonina sprawia, że zapadamy w sen, a sama w tym czasie zabiera się do pracy! Wspiera ona pracę układu odpornościowego właściwie na każdym możliwym froncie.

Przede wszystkim, melatonina jest jednym z najsilniejszych wewnętrznych antyoksydantów, a więc przyczynia się do walki z wolnymi rodnikami i szkodami, które w ciągu dnia wyrządziły w naszych tkankach. Ponadto, aktywuje ona makrofagi, limfocyty T i komórki NK, oraz wspiera limfocyty B w produkcji przeciwciał. To wszystko pozwala na lekkie “wyciszenie” układu immunologicznego w ciągu dnia, co zapobiega rozwojowi przewlekłych stanów zapalnych.

Jest jedno „ALE”. Aby ten cały system odpowiednio funkcjonował, potrzebujemy korzystać z jasnego, intensywnego światła rano, a wieczorem go unikać – zwłaszcza tego sztucznego, niebieskiego, które blokuje wydzielanie melatoniny. Sprawa jest dość oczywista – wieczorne używanie ekranów czy silnego, ledowego oświetlenia odbija się na kondycji naszego układu odpornościowego… a zaburzenia w wydzielaniu melatoniny to oczywiście tylko jeden z mechanizmów, które do tego prowadzą. 

Lato – czas na wzmacnianie odporności

Lato jest więc idealnym czasem na wyrobienie dobrych nawyków i wzmocnienie odporności. Poranny spacer, czy po prostu wyjście na balkon, zapewni nam dawkę jasnego, intensywnego, naturalnego światła, które odpowiednio “ustawi” nasz układ hormonalny, “wyłączy” melatoninę (jednocześnie przyczyniając się do jej efektywniejszej produkcji w nocy) i “włączy” hormony odpowiadające za dobry nastrój i motywację do działania. Spacerowanie wieczorem (lub każda inna aktywność niezwiązana z intensywnym, ledowym światłem) przyczyni się z koeli do optymalnego przygotowania organizmu do snu i regulacji gospodarki hormonalnej, co stanowi podstawę do optymalnego działania i regeneracji układu immunologicznego.

Nasz układ endokrynny to sieć wielu wzajemnych powiązań, a strategia wzmacniania odporności poprzez świadome nim „zarządzanie”, nie sprowadza się jedynie do oddziaływania melatoniny na komórki immunologiczne. Pośrednio oznacza to również obniżenie insulinooporności, regulację wydzielania neuroprzekaźników związanych z nastrojem czy rozkład hormonów stresu – a więc wpływ na całą gamę kluczowych czynników mogących poważnie obciążać układ odpornościowy. Długofalowo jest to zatem działanie sprzyjające nie tylko unikaniu i łagodzeniu przebiegu sezonowych infekcji, ale również szerokiej profilaktyce chorób cywilizacyjnych.

Promieniowanie podczerwone – terapeutyczne działanie ciepła

W skład promieniowania słonecznego wchodzi również podczerwień, która w naszym organizmie przekształcana jest w ciepło. Jej nadmiar, podobnie jak w przypadku promieniowania UVB, może nam poważnie zaszkodzić, w odpowiednich dawkach daje jednak pozytywne efekty. 

Działanie ciepła na nasz organizm może sprzyjać łagodzeniu stanów zapalnych. Powoduje ono rozszerzenie naczyń krwionośnych, rozluźnienie tkanek i przyspieszenie przepływu krwi, co usprawnia migrację komórek odpornościowych do miejsc, gdzie toczy się infekcja. Podniesienie temperatury ciała powoduje także przyspieszenie metabolizmu i zwiększenie potliwości, co sprzyja pozbywaniu się przez organizm toksyn, które stanowią obciążenie dla układu odpornościowego. Wykorzystanie terapeutycznych właściwości promieniowania podczerwonego w warunkach sztucznych (z wykorzystaniem odpowiednich lamp) staje coraz bardziej popularną metodą wsparcia terapii współczesnych chorób. 

Światło słoneczne – działanie przeciwzapalne i antybakteryjne

Przeciwzapalne właściwości światła słonecznego bywają wykorzystywane do łagodzenia objawów chorób skóry. Ma to duże znaczenie w łuszczycy, ale także łagodnych zmian w przebiegu AZS, liszaja płaskiego czy trądziku. Duże znaczenie może mieć tu również antybakteryjne działanie promieniowania UV, oraz (jak wskazują wyniki aktualnych badań z udziałem zwierząt) światła niebieskiego. W przypadku schorzeń skórnych, bardzo ważny jest umiar – nadmierna ekspozycja na letnie słońce, zwłaszcza w godzinach 10-16 możne skutkować zaostrzeniem objawów. 

Chcąc skorzystać z antyzapalnych efektów światła, warto spędzać czas na dworze również o świcie lub zachodzie słońca, gdy w promieniowaniu widzialnym dominuje czerwone spektrum barw. Coraz więcej badań wskazuje na to, że jednym z efektów działania czerwonego światła jest zwiększenie wydajności procesów zachodzących w mitochondriach, których sprawność jest jednym z kluczowych elementów wspierających odporność. 

Co na odporność? Słońce! – literatura

Grzybowski G, Żaba R, Samborski W. Treatment of psoriasis vulgaris with phototherapy. Przewodnik Lekarza/Guide for GPs. 2005;8(7):50-53.

Wpływ słońca na skórę – kiedy opalanie pomaga, a kiedy szkodzi? https://pulsmedycyny.pl/wplyw-slonca-na-skore-kiedy-opalanie-pomaga-a-kiedy-szkodzi-1152714

Mead MN. Benefits of sunlight: a bright spot for human health. Environ Health Perspect. 2008 Apr;116(4):A160-7. doi: 10.1289/ehp.116-a160. Erratum in: Environ Health Perspect. 2008 May;116(5):A197. PMID: 18414615; PMCID: PMC2290997

Magdalena Millan, Jarosław Mijas, Atopowe zapalenie skóry – patomechanizm, diagnostyka, postępowanie lecznicze, profilaktyka, Nowa Pediatr 2017; 21(4): 114-122.

Liu D, Fernandez BO, Hamilton A, Lang NN, UVA irradiation of human skin vasodilates arterial vasculature and lowers blood pressure independently of nitric oxide synthase. J Invest Dermatol. 2014 Jul;134(7):1839-1846. doi: 10.1038/jid.2014.27. Epub 2014 Jan 20. PMID: 24445737

Grant WB, Boucher BJ. An Exploration of How Solar Radiation Affects the Seasonal Variation of Human Mortality Rates and the Seasonal Variation in Some Other Common Disorders. Nutrients. 2022 Jun 17;14(12):2519. doi: 10.3390/nu14122519. PMID: 35745248; PMCID: PMC9228654.

Bryk AA, Blagonravov ML, Goryachev VA, Chibisov SM, Azova MM, Syatkin SP. Daytime Exposure to Blue Light Alters Cardiovascular Circadian Rhythms, Electrolyte Excretion and Melatonin Production. Pathophysiology. 2022 Mar 14;29(1):118-133. doi: 10.3390/pathophysiology29010011. PMID: 35366294; PMCID: PMC8954103.

González Maglio DH, Paz ML, Leoni J. Sunlight Effects on Immune System: Is There Something Else in addition to UV-Induced Immunosuppression? Biomed Res Int. 2016;2016:1934518. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5187459/

Justyna Posłuszna, Integralne Podejście Do Chorób Nowotworowych, 2022.

Katarzyna Miłowska, Katarzyna Grabowska, Teresa Gabryelak, Zastosowanie promieniowania
elektromagnetycznego w medycynie, Postepy Hig Med Dosw (online), 2014; 68: 473-482.

Monica Elman, Joseph Lebzelter, Light Therapy in the Treatment of Acne Vulgaris
Dermatologic Surgery, February 2004 DOI 10.1111/j.1524-4725.2004.30053.x

Farivar S, Malekshahabi T, Shiari R. Biologiczne efekty terapii laserowej niskiego poziomu. J Lasers Med Sci 2014;5(2):58-62.

Wickenheisser, V.A., Zywot, E.M., Rabjohns, E.M. et al. Laser Light Therapy in Inflammatory, Musculoskeletal, and Autoimmune Disease. Curr Allergy Asthma Rep 19, 37 (2019).

Sassi F, Tamone C, D’Amelio P. Vitamin D: Nutrient, Hormone, and Immunomodulator. Nutrients. 2018 Nov 3;10(11):1656. doi: 10.3390/nu10111656. PMID: 30400332; PMCID: PMC6266123.