Promieniowanie UV. Jaki ma wpływ na skórę?

Choć Słońce i jego światło kojarzy się nam przede wszystkim z życiem i energią, to jego oddziaływanie na nasz organizm może mieć bardzo poważne, negatywne skutki. Gdyby nie powstanie warstwy ozonowej, która pochłania część promieniowania słonecznego, na Ziemi nie mogłoby rozwinąć się życie. Fale elektromagnetyczne, które do nas docierają, z jednej strony są nam konieczne do przetrwania, z drugiej, mogą poważnie obciążyć nasze zdrowie. Pierwszym i najważniejszym narządem, który ma styczność z promieniowaniem słonecznym jest nasza skóra. W jakich sytuacjach jest ona szczególnie narażona na jego szkodliwe działanie? Jakie mogą być jego skutki? 

Promieniowanie UVA, UVB i UVC – rodzaje fal ultrafioletowych

Słońce emituje fale elektromagnetyczne, które niosą ze sobą określoną ilość energii. Oprócz promieniowania cieplnego i światła widzialnego, do Ziemi docierają fale ultrafioletowe (UV). Jest to głównie tzw. promieniowanie UVA, emitowane w stałym natężeniu bez względu na porę roku, dnia czy pogodę. W niewielkim stopniu (ok 5%) dociera do nas również promieniowanie UVB (którego większa część jest pochłaniana przez warstwę ozonową) z najwyższym natężeniem w godzinach ok 10-15, zwłaszcza latem. Promieniowanie UVC o największej energii i najbardziej szkodliwym działaniu na organizmy żywe jest natomiast praktycznie w całości pochłaniane przez warstwę ozonową. Promieniowanie tego rodzaju spotyka się w warunkach sztucznych, jest wykorzystywane w specjalnych lampach, które służą m.in do dezynfekcji pomieszczeń.

Promieniowanie UVA – wpływ na skórę

Promieniowanie UVA łączy w sobie cechy, które mogą stać się niebezpieczną mieszanką. Przede wszystkim ma ono zdolność wnikania przez naskórek aż do najgłębszych warstw skóry. Przenika również przez szyby, a częściowo nawet przez ubrania, i jak wspomniano, towarzyszy nam przez cały rok. Z drugiej strony, skutki jego działania są zazwyczaj oddalone w czasie, kumulują się, w związku z czym mogą być bagatelizowane. O jakich skutkach mowa?

• Rozwój nowotworów skóry. Do niedawna uważano, że odpowiada za nie jedynie UVB. Dziś wiemy, że UVA może prowadzić do mutacji DNA poprzez uwalnianie wolnych rodników w głębokich warstwach skóry.

• Fotostarzenie – czyli przyspieszone starzenie skóry, która ulega ekspozycji na UV. Również w tym przypadku kluczowy jest rozwój stresu oksydacyjnego i uszkodzenia elementów budulcowych, ochronnych i energetycznych skóry takich jak: kolagen, elastyna, gruczoły łojowe, melanocyty – komórki barwnikowe czy komórkowe mitochondria. Prowadzi to do powstania głębokich zmarszczek, grudek, przebarwień, rogowacenia i wysuszenia skóry, rozszerzenia naczynek i porów, nasilenia objawów trądziku różowatego. Pierwsze objawy fotostarzenia mogą pojawiać się już w okolicach 30. roku życia.

• Reakcje fototoksyczne i fotoalergiczne – to przykład reakcji natychmiastowej związanej z działaniem UVA i jego wnikaniem do głębokich warstw skóry

Promieniowanie UVB i jego skutki

Promieniowanie UVB oddziałuje na naszą skórę w sposób, który przynajmniej częściowo możemy zobaczyć, a jego efekty odczuć bezpośrednio po ekspozycji na słońce. Mowa tutaj o opaleniźnie, ale również rumieniu i oparzeniach słonecznych, czyli tzw. reakcjach natychmiastowych. Fale UVB tylko w niewielkim stopniu wnikają do naszej skóry właściwej. Około 90% z nich zatrzymywana jest w naskórku. W stosunkowo niewielkich ilościach są nam one potrzebne do wytworzenia w skórze aktywnej postaci witaminy D3. Poza tym przyczyniają się do produkcji melaniny – czyli barwnika, który stanowi dla nas naturalny filtr UV.

Duże ilości aktywnej postaci melaniny znajdują się w skórze osób o ciemnej karnacji, a zwłaszcza u rasy czarnej. Opalenizna pojawiająca się na naszej skórze po kontakcie z falami UVB jest zatem dla nas rodzajem reakcji obronnej. Bardzo ważne jest jednak, aby powstawała ona stopniowo, w dłuższym okresie czasu, gdyż intensywna ekspozycja na promieniowanie UVB może mieć dla nas katastrofalne skutki, nie tylko w postaci słonecznych oparzeń. Jakie negatywne konsekwencje zdrowotne wiążą się z nadmierną ilością pochłoniętego UVB?

• Nowotwory skóry. Dowiedziono, że wielokrotne oparzenia skóry spowodowane nadmierną ekspozycją na UVB wiążą się z wysokim ryzykiem zachorowania na podstawnokomórkowego raka skóry. Wzrasta ono jeśli takie oparzenia miały miejsce w dzieciństwie i młodości. Chociaż promieniowanie UVB nie wnika do najgłębszych warstw skóry, jego energia jest pochłaniana przez jest “strategiczne” elementy, czyli fragmenty DNA. Jest to prosta droga do powstania mutacji i inicjacji procesu nowotworzenia. Organella komórkowe produkujące melaninę, umieszczone są w komórkach tak, by osłaniać ich jądra (czyli miejsce przechowywania materiału genetycznego). U osób z jasną karnacją, melanina w komórkach skóry znajduje się w mniejszej ilości i jest mniej aktywna. Ich DNA jest więc znacznie słabiej chronione i to właśnie z tego powodu są one najbardziej narażone na rozwój złośliwych nowotworów skóry.

• Działanie immunosupresyjne. Nadmierna ilość promieniowania UVB prowadzi do zmniejszenia liczby tzw. komórek Langerhansa – ważnego elementu układu odpornościowego skóry. Jego osłabienie wiąże się z częstszymi infekcjami bakteryjnymi czy wirusowymi (np. opryszczką) oraz może ułatwić proces nowotworzenia. 

• Uszkodzenie narządu wzroku. Nadmiar promieniowania UVB jest szkodliwy nie tylko dla skóry. UVB może także podrażniać spojówkę oka, uszkadzać wzrok, a nawet przyczynić się do rozwoju zaćmy.

Mimo, że promieniowanie UV może mieć bardzo negatywne skutki dla naszego zdrowia, w wielu sytuacjach mamy wpływ na to czy, i w jakim zakresie uszkadza ono naszą skórę. Istnieje szereg skutecznych metod, które możemy zastosować by się chronić, a częściowo nawet naprawić jego szkodliwe efekty. Przeczytasz o nich w następnym artykule. 

Wpływ UV na skórę – literatura

D’Orazio J, Jarrett S, Amaro-Ortiz A, Scott T. UV radiation and the skin. Int J Mol Sci. 2013 Jun 7;14(6):12222-48. PMCID: PMC3709783. https://doi.org/10.3390/ijms140612222.

Elżbieta Skórska, Oddziaływanie słonecznego promieniowania ultrafioletowego na organizm człowieka, KOSMOS Vol. 65, 4, 657–667, 2016.

Marta Pacholczyk, Jan Czernicki, Tomasz Ferenc, Wpływ słonecznego promieniowania ultrafioletowego (UV) na powstawanie raków skóry, Medycyna Pracy 2016;67(2):255–266.

Agata Kryczyk i wsp., Surowce i substancje pochodzenia naturalnego stosowane w fotoprotekcji, Polish Journal of Cosmetology 2018, 21(1): 25-32.

Ewa Kilian-Pięta, Mateusz Hoppe, Wpływ melanogenezy na powstawanie przebarwień, Kosmetologia Estetyczna 4 / 2019 / vol. 8.

Panich U, Sittithumcharee G, Rathviboon N, Jirawatnotai S. Ultraviolet Radiation-Induced Skin Aging: The Role of DNA Damage and Oxidative Stress in Epidermal Stem Cell Damage Mediated Skin Aging. Stem Cells Int. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/27148370/

Stout R, Birch-Machin M. Mitochondria’s Role in Skin Ageing. Biology (Basel). 2019 May 11;8(2):29. doi: 10.3390/biology8020029.

Rittié L, Fisher GJ. Natural and sun-induced aging of human skin. Cold Spring Harb Perspect Med. 2015 Jan 5;5(1):a015370. doi: 10.1101/cshperspect.a015370. PMID: 25561721; PMCID: PMC4292080.

Miyamura Y, Coelho SG, Schlenz K, Batzer J, Smuda C, Choi W, Brenner M, Passeron T, Zhang G, Kolbe L, Wolber R, Hearing VJ. The deceptive nature of UVA tanning versus the modest protective effects of UVB tanning on human skin. Pigment Cell Melanoma Res. 2011 Feb;24(1):136-47. doi: 10.1111/j.1755-148X.2010.00764.x.

Dorota Baran

Udostępnij artykuł