„Oksydacyjne” środowisko pełne toksyn. Nie na wszystko mamy wpływ…

Stres oksydacyjny to stan, w którym nasz organizm jest niszczony od wewnątrz. Kiedy trwa przewlekle, prowadzi do uszkodzeń ważnych struktur komórkowych, powodując ich obumieranie lub mutacje. W konsekwencji dochodzi do przyspieszenia procesów starzenia i rozwoju chorób cywilizacyjnych – miażdżycy, zapalenia stawów, cukrzycy starczej, schorzeń neurodegeneracyjnych, nowotworów.  Mówi się, że stres oksydacyjny to prawdziwa choroba XXI wieku i nie ma w tym stwierdzeniu przesady. Można powiedzieć, że jest to koszt jaki płacimy za zawrotne tempo rozwoju cywilizacyjnego, wraz z którym nasze środowisko i styl życia stały się pełne szkodliwych czynników. 

Stres oksydacyjny – co to za zjawisko?

Wolne rodniki (oksydanty, reaktywne formy tlenu – RTF)  powstają w naszym organizmie w każdej sekundzie i jest to zjawisko normalne i w pewnym zakresie bardzo potrzebne. W warunkach fizjologicznych, nadmiar RTF jest usuwany przez antyoksydanty – zarówno wewnętrzne, jak i te dostarczane z dietą. Problem zaczyna się, kiedy równowaga w tym układzie zostaje zachwiana i ilość oksydantów przeważa możliwości ich neutralizacji i naprawy wyrządzonych przez szkód. To właśnie ten stan nazywamy stresem oksydacyjnym.

Dlaczego w dzisiejszych czasach stanowi on tak poważny problem? Przede wszystkim dlatego, że stworzyliśmy (i często tworzymy także w sobie) środowisko, które jest dla nas toksyczne… Praktycznie na każdym kroku towarzyszą nam czynniki, które zwiększają w naszym organizmie produkcję wolnych rodników, lub je tam po prostu dostarczają. Wśród wielu podziałów jakich można dokonać między tymi czynnikami, jeden wydaje się szczególnie ważny – na część z nich mamy znaczny wpływ, a na część bardzo ograniczony. Choć i w tym drugim przypadku nie pozostajemy całkiem bezradni.

Co powoduje stres oksydacyjny?

To, czy w naszym organizmie dojdzie do rozwoju stresu oksydacyjnego, zależy oczywiście od wielu czynników, w tym, w dużej mierze od “stanów magazynowych” naszych antyoksydantów. Możemy jednak wskazać na szereg czynników zewnętrznych i wewnętrznych, które prowadzą do zwiększonej ilości wolnych rodników.

Przyczyny stresu oksydacyjnego – toksyny środowiskowe

Coraz trudniej znaleźć na świcie miejsca wolne od jakichkolwiek toksyn. W różnym natężeniu znajdują się one w powietrzu, którym oddychamy, wodzie, którą pijemy i glebie, w której hodujemy naszą żywność. Wydawałoby się, że to koniec tej listy, ale nic bardziej mylnego. Mamy przecież na co dzień do czynienia z całą masą tworzyw sztucznych, którymi wyposażamy nasze wnętrza, których używamy do sprzątania, których dotykamy, jako dzieci bierzemy do ust, z których, co gorsza, spożywamy naszą żywność. Czy to wszystko pozostaje obojętne dla naszego zdrowia?

Niestety bardzo dużą część wymienionych zanieczyszczeń stanowią substancje, które w naszym organizmie stają się szkodliwymi wolnymi rodnikami, lub wzmagają ich produkcję. Wśród nich znajdują się między innymi: 

• Rakotwórcze wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne – obecne w smogu, spalinach samochodowych (a przez to nawet w wodzie i glebie) oraz dodawane do produkcji niektórych farb, tworzyw sztucznych czy środków ochrony roślin
• Aldehydy – toksyczne substancje, które występują praktycznie… wszędzie. I właśnie dlatego są niebezpieczne. Potencjalnie są one szczególnie niebezpiecznymi wolnymi rodnikami, bo w swojej budowie mają co najmniej 2 wysokoreaktywne elementy. Niestety jest to również cecha, przez którą są tak popularne w przemyśle tworzyw sztucznych w reakcjach polimeryzacji. Formaldehyd (tak, ten od formaliny) – jeden z najpopularniejszych aldehydów, można znaleźć w wielu farbach, lakierach, barwnikac,h klejach, budowlanych materiałach wykończeniowych, meblach, foliach, opakowaniach, środkach czystości a nawet kosmetykach (!) 
• Węglowodory halogenowe (chlorowane) – m. in. PCB, DDT oraz wytworzone wraz z rozwojem przemysłu dioksyny czy furany, które powstają m. in przy produkcji farb i spalaniu tworzyw sztucznych. Są one wyłącznie “skutkami ubocznymi”, bez żadnej wartości użytkowej. Mogą natomiast przedostawać się do naszego środowiska, powietrza, wody, gleby, a przez to także żywności. Duża część związków z tej grupy stanowi kancerogeny. Szacuje się, że są one o wiele bardziej trujące niż… cyjanek potasu. Związki o podobnej budowie to także bisfenole, stosowane jako zmiękczacze plastiku. Mogą uwalniać się do żywności i napojów, zwłaszcza pod wpływem ciepła. Bardzo rozsądnym wyborem wydaje się więc powrót do opakowań szklanych. 

• Metale ciężkie – niestety również w tym przypadku, lista miejsc, w których możemy je spotkać wydaje się nie mieć końca. Najpowszechniejsze związki trujące z tej grupy to ołów, rtęć i kadm. Choć należy zdawać sobie sprawę, że również cynk i selen, które w pewnym ilościach są nam niezbędne do życia, a nawet wspierają odtruwanie organizmu z trzech wymienionych pierwiastków, same, w nadmiarze, również stają się dla nas toksynami. Ołów i kadm znajdują się przede wszystkim w farbach, powłokach oraz dymie papierosowym. Mogą przedostawać się do środowiska i naszego organizmu wraz z żywnością, kumulując się w ważnych tkankach, prowadząc do ich uszkodzeń, a w konsekwencji nawet do nowotworów. Rtęć jest wykorzystywana w produkcji środków chemicznych. Niedocenianym jej źródłem w środowisku są długo zalegające odpady, z których stopniowo uwalniana jest do gleby. 

• Związki azotu. Nie wszystkie związki azotu są dla nas trujące. Część jest wręcz pożądana, część powstaje w naszym organizmie w licznych przemianach metabolicznych. Negatywny wpływ na nasze zdrowie mają tzw. azotyny oraz produkty ich przemian – nitrozaminy, które są rakotwórcze. Szkodliwe związki azotu mogą powstać w naszych jelitach w wyniku reakcji z udziałem bakterii po spożyciu pokarmów nawożonych azotanami lub wędlin i mięs, które powszechnie konserwowane są azotynem sodu. Uważa się, że jego wysokie spożycie może być czynnikiem rozwoju nowotworów przewodu pokarmowego. Nadmiar azotanów w organizmie może prowadzić do rozwoju tzw. stresu nitrozacyjnego, który przyczynia się do obniżenia produkcji energii w mitochondriach i wielu powikłań metabolicznych. 

Przyczyny stresu oksydacyjnego – jakość żywnosci

Obniżenie wartości odżywczej spożywanych przez nas pokarmów ma miejsce na wielu płaszczyznach. W czasach, w których, ze względu na tempo życia i obecność szkodliwych czynników, nasze zapotrzebowanie na witaminy i minerały niejednokrotnie wzrasta, żywność nie tylko staje się w nie coraz mniej zasobna, ale bywa dla naszych organizmów dodatkowym źródłem wolnych rodników.

Przyczynia się do tego nadmierna eksploatacja gleby, oraz powszechne użycie pestycydów nastawione na produkcję ilościową, a także toksyny środowiskowe obecne w wodzie i glebie, które nie tylko przedostają się do żywności, ale niejednokrotnie utrudniają roślinom przyswajanie substancji odżywczych.  Antybiotyki i inne leki stosowane masowo w hodowli zwierząt oraz wszelkie konserwanty i ulepszacze, sprawiają, że żywność przetworzona staje się dla nas coraz częściej kaloryczną “trucizną” pozbawioną wartości odżywczej…

Przyczyny stresu oksydacyjnego – promieniowanie, „elektrosmog

Nasze organizmy są “układami elektrycznymi”, a konkretniej elektromagnetycznymi. Każda z naszych komórek otoczona jest błoną, która charakteryzuje się określonym potencjałem. Dzięki temu działa serce, neurony przewodzą impulsy nerwowe, a mitochondria produkują energię. Wydaje się więc oczywiste, że wszelkie elementy posiadające ładunek elektromagnetyczny będą w mniejszym lub większym stopniu oddziaływać na elementy naszych komórek. Nie zawsze negatywnie, bo ostatecznie, nawet niezbędne dla nas światło słoneczne to również rodzaj promieniowania.

Faktem jest jednak, że nasz organizm jest praktycznie non stop pod wpływem działania pól elektromagnetycznych, których źródłem są nie tylko nowoczesne urządzenia, ale również zwykła elektryczność! Szczególnie niebezpieczne jest dla nas promieniowanie o charakterze jonizującym, które przyczynia do powstawania wolnych rodników. Wbrew pozorom, jego źródłem może być także spalanie węgla (np. w elektrowniach) i powstający przy tym lotny popiół.

To tylko część czynników, które przyczyniają się do rozwoju stresu oksydacyjnego w naszym organizmie. Ich obecność jest o tyle niepokojąca, że są one powszechne i mamy na nie ograniczony wpływ. Nie jesteśmy jednak bezradni w przeciwdziałaniu ich negatywnym skutkom. W wielu badaniach udowodniono ochronny wpływ antyoksydantów – przyczyniły się do łagodzenia wpływu różnego rodzaju promieniowania (w tym nawet jonizującego), wspierają procesy odtruwania organizmu z metali ciężkich i niektórych toksyn, wiele z nich wykazuje działanie antynowotworowe, wspiera odporność. Jest też spora grupa czynników promujących stres oksydacyjny, nad którą mamy już bezpośrednią kontrolę, jak długość i jakość snu, sposób odżywiania, poziom stresu psychicznego czy korzystanie z używek.  

Stres oksydacyjny przyczyny – literatura:

Bodo Kukliński, Ina van Lunteren, Odżywianie Mitochondrialne. Jak powstrzymać wolne rodniki, choroby cywilizacyjne i starzenie się, Białystok 2017.

Pham-Huy LA, He H, Pham-Huy C. Free radicals, antioxidants in disease and health. Int J Biomed Sci. 2008 Jun;4(2):89-96. PMID: 23675073; PMCID: PMC3614697.

Young IS, Woodside JV, Antioxidants in health and disease, Journal of Clinical Pathology, 2001;54:176-186. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1731363/

Sylwia Staniak, Charakterystyka żywności produkowanej w warunkach rolnictwa ekologicznego, Polish Journal of Agronomy 2014, 19, 25–35

Renata Kazimierczak, Wpływ systemu produkcji na zawartość wybranych zwiazków bioaktywnych w przyprawach ziołowych, POSTĘPY TECHNIKI PRZETWÓRSTWA SPOŻYWCZEGO 1/2017.

Barański M, Srednicka-Tober D, Volakakis N, Higher antioxidant and lower cadmium concentrations and lower incidence of pesticide residues in organically grown crops: a systematic literature review and meta-analyses. Br J Nutr. 2014 Sep 14;112(5):794-811. doi: 10.1017/S0007114514001366. Epub 2014 Jun 26. PMID: 24968103; PMCID: PMC4141693.

Tan BL, Norhaizan ME, Liew WP. Nutrients and Oxidative Stress: Friend or Foe? Oxid Med Cell Longev. 2018 Jan 31;2018:9719584. doi: 10.1155/2018/9719584. PMID: 29643982; PMCID: PMC5831951.

Wong TY. Smog induces oxidative stress and microbiota disruption. J Food Drug Anal. 2017 Apr;25(2):235-244. doi: 10.1016/j.jfda.2017.02.003. Epub 2017 Mar 15. PMID: 28911664.

Zhu YG, Zhou JF, Shan WY, Zhou PS, Tong GZ. Potential oxidative stress in the bodies of electric arc welding operators: effect of photochemical smog. Biomed Environ Sci. 2004 Dec;17(4):381-9. PMID: 15745241.

Kesari KK, Agarwal A, Henkel R. Radiations and male fertility. Reprod Biol Endocrinol. 2018 Dec 9;16(1):118. doi: 10.1186/s12958-018-0431-1. PMID: 30445985; PMCID: PMC6240172.

Singh KV, Gautam R, Meena R, Nirala JP, Jha SK, Rajamani P. Effect of mobile phone radiation on oxidative stress, inflammatory response, and contextual fear memory in Wistar rat. Environ Sci Pollut Res Int. 2020 Jun;27(16):19340-19351. doi: 10.1007/s11356-020-07916-z. Epub 2020 Mar 24. PMID: 32212071.

Huang S, Koutrakis P, Grady ST, Effects of particulate matter gamma radiation on oxidative stress biomarkers in COPD patients. J Expo Sci Environ Epidemiol. 2021 Jul;31(4):727-735. doi: 10.1038/s41370-020-0204-8. Epub 2020 Feb 3. PMID: 32015432; PMCID: PMC7396311.

Gautam R, Singh KV, Nirala J, Murmu NN, Meena R, Rajamani P. Oxidative stress-mediated alterations on sperm parameters in male Wistar rats exposed to 3G mobile phone radiation. Andrologia. 2019 Apr;51(3):e13201. doi: 10.1111/and.13201. Epub 2018 Nov 20. PMID: 30461041.

Asl JF, Goudarzi M, Shoghi H. The radio-protective effect of rosmarinic acid against mobile phone and Wi-Fi radiation-induced oxidative stress in the brains of rats. Pharmacol Rep. 2020 Aug;72(4):857-866. doi: 10.1007/s43440-020-00063-9. Epub 2020 Mar 3. PMID: 32128712.