Cynk – znaczenie dla układu hormonalnego

Cynk to pierwiastek o szerokim wpływie na nasz organizm. Mimo, że należy do mikroelementów i jego stężenie w organizmie jest stosunkowo niewielkie, jego obecność jest niezbędna do prawidłowego przebiegu wielu kluczowych procesów metabolicznych. Nie inaczej jest w przypadku funkcji układu hormonalnego. W jaki sposób cynk wpływa na narządy wydzielania wewnętrznego?

Cynk a poziom insuliny

Cynk odgrywa istotną rolę w pracy trzustki. Organ ten wydziela hormony – przeciwstawnie działające: insulinę i glukagon, oraz enzymy trawienne. Jony cynku zaangażowane są tu zarówno w procesy wydzielnicze jak i aktywujące (w przypadku enzymów trzustkowych). Ich obecność stwierdza się w tzw. komórkach beta, z których uwalniana jest insulina. Pierwiastek wchodząc w skład odpowiednich kompleksów, ułatwia wyrzut hormonu w zależności od aktualnego zapotrzebowania. Przeprowadzone badania dowodzą, że niedobór cynku skutkuje zmianami w gospodarce hormonów trzustkowych i wzrostem insulinooporności.

U chorych z niekontrolowaną cukrzycą obserwuje się natomiast zwiększone wydalanie pierwiastka z moczem, chociaż w części przypadków, towarzyszy temu jego nasilone wchłanianie z przewodu pokarmowego. Jedno z badań obserwacyjnych wskazuje z kolei, że wśród kobiet z wyższym udziałem cynku i selenu w diecie istotnie rzadziej dochodziło do rozwoju cukrzycy w przebiegu ciąży. Suplementacja cynku u osób starszych z cukrzycą może natomiast przyczynić się do redukcji objawów towarzyszących, np. stanów zapalnych skóry. 

Cynk a praca tarczycy

Metabolizm cynku i hormonów tarczycy są ze sobą powiązane w wielu mechanizmach. Działanie tego narządu i jego funkcja wydzielnicza odbywa się w “sieci” zwrotnych zależności nazywanych osią podwzgórze – przysadka – tarczyca. Popularny hormon TSH, czyli tyreotropina, której stężenie często jest oznaczane jako wskaźnik pracy tarczycy, wbrew pozorom jest produkowany w przysadce mózgowej i pełni rolę stymulatora, który pobudza tarczycę do produkcji swoich hormonów – T3 i T4. TSH jest wydzielane przez przysadkę mózgową w odpowiedzi na pobudzenie przez tyreoliberynę (TRH) wydzielaną przez podwzgórze mózgu, której produkcja jest z kolei hamowana pod wpływem wysokiego stężenia T3 i T4. Cynk jest zaangażowany w każdy etap opisanego wyżej metabolizmu:

• Wchodzi w skład enzymów biorących udział w produkcji TRH i TSH
• Jest częścią dejodynaz przekształcających T4 do T3 (czyli aktywnej postaci hormonu).
• Wpływa na wzrost komórek tarczycy
• Jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania receptorów hormonu T3

W związku z tak szerokim wpływem cynku na metabolizm tarczycy i jej hormonów, łatwo domyślić się, że jego nieodpowiednie stężenie w organizmie, będzie skutkowało ich upośledzeniem. Istotnie, niedobór cynku jest uważany za jedną z przyczyn subklinicznej niedoczynności tego narządu. W przeprowadzonych badaniach zaobserwowano między innymi, że wśród osób z prawidłowo funkcjonującą tarczycą, odpowiednie wysycenie cynkiem, proporcjonalnie wiąże się z wyższymi stężeniami T3 w organizmie, natomiast jego niedobory wśród pacjentów z wolem guzkowym łączą się z większą objętością tarczycy. Suplementacja cynku u osób z wolem endemicznym przyniosła poprawę profilu hormonalnego tarczycy, co ważne, efekt ten dotyczy jednak wyłącznie tych chorych, u których wyjściowo stwierdzono jego niedobory.

Niskie poziomy cynku obserwuje się również wśród wielu chorych z autoimmunologicznym zapaleniem Hashimoto. Badacze stwierdzili że obniżenie stężenia tego pierwiastka u osób z tych schorzeniem może korelować ze zwiększeniem poziomu autoprzeciwciał, co w  praktyce oznacza wzmożony “atak” na tarczycę. Co ciekawe, w jednym z badań dowiedziono, że dla zahamowanie utraty włosów w przebiegu niedoczynności tarczycy, niewystarczające może być podawanie jej hormonów, ale korzystnego efektu można spodziewać się po dołączeniu cynku. Co ważne, pierwiastek jest aktualnie analizowany pod kątem wykorzystania w formule nowego leku na niedoczynność tarczycy, który, w porównaniu do stosowanych obecnie farmaceutyków, miałby zapewnić bardziej stabilne i długotrwałe stężenie jej hormonów we krwi. 

Cynk – wpływ na płodność i metabolizm hormonów płciowych

Odpowiedni poziom cynku to jeden z warunków prawidłowego funkcjonowania narządów seksualnych i hormonów płciowych. Od niedawna pierwiastek coraz powszechniej uznaje się za ważny element mechanizmów decydujących o męskiej płodności. Jednak jego wpływ na hormonalny układ rozrodczy zaczyna się znacznie wcześniej, bo już w łonie matki. Właściwe stężenie cynku w okresie płodowym i dziecięcym jest niezbędne do prawidłowego rozwoju narządów płciowych. W późniejszym okresie staje się on bardzo ważnym składnikiem spermy (jego stężenie w nasieniu jest znacznie wyższe niż w krwi) i w wielu mechanizmach przyczynia się utrzymania zdrowia plemników.

W jaki sposób cynk pomaga zachować płodność? Po pierwsze, bierze on udział w syntezie i metabolizmie testosteronu, czyli jednego z podstawowych męskich hormonów płciowych. Po drugie, jest zaangażowany w sam proces spermatogenezy, w którym powstają plemniki. Jako składnik nasienia pełni wobec nich liczne funkcje ochronne, właściwie aż do momentu zapłodnienia. Cynk przyczynia się do stabilizacji materiału genetycznego plemników, wpływa na zachowanie ich właściwej ruchliwości oraz optymalnego wykorzystania energii. Jako przeciwutleniacz chroni je także przed niszczącym działaniem stresu oksydacyjnego. Badania naukowe potwierdzają, że niedobór cynku wpływa na obniżenie produkcji i zaburzenie metabolizmu testosteronu oraz pracy prostaty. W rezultacie może dochodzić nie tylko do upośledzenia procesu spermatogenezy, ale również problemów z potencją i zaburzenia innych funkcji seksualnych. 

Uzależnienie płciowych funkcji hormonalnych od cynku nie dotyczy tylko mężczyzn. Odpowiedni poziom pierwiastka w organizmie jest jednym z czynników zapewniających prawidłowy przebieg cyklu miesięcznego u kobiet. Bierze on udział w metabolizmie estrogenów i progesteronów, czyli żeńskich hormonów płciowych. Jest zaangażowany w proces owulacji, więc również w tym przypadku stanowi bardzo ważny “składnik” płodności.

Cynk a hormony – literatura

Izabela Mońka, Danuta Wiechuła, Znaczenie cynku dla organizmu ludzkiego w aspekcie suplementacji tego pierwiastka, ANN. ACAD. MED. SILES. (online) 2017; 71: 314–325.

Maria Szcześniak, Bożena Grimling, Jan Meler, Cynk – pierwiastek zdrowia, Farm Pol, 2014, 70(7): 363-366.

Joanna Krajewska, Cynk (Zn) i jego wpływ na zdrowie człowieka, Lek w Polsce, VOL 25 NR 01’15 (284).

Joe M. Chehade, MD, Mae Sheikh-Ali, MD, Arshag D. Mooradian, MD, Rola witamin i mikroelementów w kontroli cukrzycy, Diabetologia po Dyplomie Tom 7 Nr 1, 2010.

Severo JS, Morais JBS, de Freitas TEC, Andrade ALP, Feitosa MM, Fontenelle LC, de Oliveira ARS, Cruz KJC, do Nascimento Marreiro D. The Role of Zinc in Thyroid Hormones Metabolism. Int J Vitam Nutr Res. 2019 Jul;89(1-2):80-88. doi: 10.1024/0300-9831/a000262. Epub 2019 Apr 15. PMID: 30982439.

Hanna Stolińska, Diana Wolańska, Składniki pokarmowe istotne w niedoczynności tarczycy, Żywienie człowieka i metabolizm, 2012, XXXIX, nr 3.

Szczepanik J, Podgórski T, Domaszewska K. The Level of Zinc, Copper and Antioxidant Status in the Blood Serum of Women with Hashimoto’s Thyroiditis. Int J Environ Res Public Health. 2021 Jul 23;18(15):7805. doi: 10.3390/ijerph18157805. PMID: 34360097; PMCID: PMC8345611.

Zinc deficiency associated with hypothyroidism: an overlooked cause of severe alopecia https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/23960398/

Ertek S, Cicero AF, Caglar O, Erdogan G. Relationship between serum zinc levels, thyroid hormones and thyroid volume following successful iodine supplementation. Hormones (Athens). 2010 Jul-Sep;9(3):263-8. doi: 10.14310/horm.2002.1276. PMID: 20688624.

Blog „Doktor Hashi”, Cynk a choroby tarczycy, https://doktorhashi.pl/cynk-a-choroby-tarczycy/.

Da Conceição RR, Fernandes GW, Fonseca TL, Bocco BMLC, Bianco AC. Metal Coordinated Poly-Zinc-Liothyronine Provides Stable Circulating Triiodothyronine Levels in Hypothyroid Rats. Thyroid. 2018 Nov;28(11):1425-1433. doi: 10.1089/thy.2018.0205. PMID: 30301431; PMCID: PMC7207055.

Monika Hajduk, Wpływ wybranych składników pokarmowych na funkcjonowanie układu rozrodczego u kobiet, Endokrynologia, Otyłość i Zaburzenia Przemiany Materii 2013, tom 9, nr 1, XX–XX.

Barbara Sawaniewska, Danuta Gajewska, Ewa Lange , Wpływ sposobu żywienia na płodność kobiet i mężczyzn, KOSMOS Vol. 68, 2, 227–237, 2019.

Dorota Baran

Udostępnij artykuł